Kuvveler ve Yerinde Kullanımı

Kuvvelerin ifrat ve tefritten uzak olarak nasıl doğru kullanılacağını açıklar.

Kuvvelerini vasat mertebede kullanır.

Kavram Sınıflandırma

Uygulama,

(3 kuvve, Kuvve-i akliye – Kuvve-i gadabiye – Kuvve-i şeheviye 3 mertebe seviyesi, ifrat, tefrit, vasat

Her bir kuvve için mertebeler, 9 adet)

Çıkarılan kavramların anlamları ifade edilir ve ders gurubunun sınıflandırmayı yapması istenir.

İstikamet İstasyonu

Ders arkadaşları 3 gruba ayrılır ve 3 istasyon kurulur.

Birinci İstasyon: 3 temel kuvve ile ilgili tüm mertebeler sınıflandırılarak yazılmaya başlanılır.

İkinci İstasyon: 3 temel kuvveden istikameti ifade eden vasat mertebelerle ilgili akrostiş yazılır.

Üçüncü İstasyon: İstikamet kavramıyla ilgili küçük grup tartışması yazılıp not alınır.

Uygulama esnasında zil vb. bir uyarıcı kullanılarak çalışmalar tamamlanmadan gruplar istasyon değiştirir.

*Her istasyonda verilen görevle ilgili materyal/materyaller bulunur.

*Süre tutularak grupların bulundukları istasyonda 4 dakika kalarak verilen görevi yapmaları sağlanır.

*Süre bittiğinde gruplar saat yönünde hareket ederek bir sonraki istasyona geçerler.

*Geldikleri istasyonda diğer grubun çalışmasına kaldığı yerden devam ederler.

*Her grup her istasyonu gezdikten sonra etkinlik tamamlanır.

*En son istasyondaki ürünü sınıfla paylaşır.

İlişkili metinde temel kavramların anlaşılıp beceriye dönüştürülmesi açısından, kavramların uygun alt başlıklara sınırlandırılmasıyla değerlendirme yapılır.

Uygulama,

Tagayyür, inkılâp ve felâketlere maruz ve muhtaç şu insan bedeninde iskân edilen ruhun yaşayabilmesi için üç kuvvet ihdas edilmiştir. Bu kuvvetlerin birincisi, menfaatleri celb ve cezb için, kuvve-i şeheviye-i behimiye; ikincisi, zararlı şeyleri def’ için, kuvve-i sebuiyye-i gadabiye; üçüncüsü, nef’ ve zararı, iyi ve kötüyü birbirinden temyiz için, kuvve-i akliye-i melekiyedir.

Lâkin insandaki bu kuvvetlere Şeriatça bir had ve bir nihayet tayin edilmiş ise de, fıtraten tayin edilmemiş olduğundan, bu kuvvetlerin her birisi, tefrit, vasat, ifrat namıyla üç mertebeye ayrılırlar.

Meselâ, kuvve-i şeheviyenin tefrit mertebesi humuddur ki, ne helâle ve ne de harama şehveti, iştihası yoktur. İfrat mertebesi fücurdur ki, namusları ve ırzları pâyimal etmek iştihasında olur. Vasat mertebesi ise, iffettir ki, helâline şehveti var, harama yoktur.

İhtar: Kuvve-i şeheviyenin yemek, içmek, uyumak ve konuşmak gibi füruatında da üç mertebe mevcuttur.

Ve keza, kuvve-i gadabiyenin tefrit mertebesi cebanettir ki, korkulmayan şeylerden bile korkar; ifrat mertebesi tehevvürdür ki, ne maddî ve ne manevî hiçbir şeyden korkmaz. Bütün istibdatlar, tahakkümler, zulümler bu mertebenin mahsulüdür. Vasat mertebesi ise şecaattir ki, hukuk-u diniye ve dünyeviyesi için canını feda eder; meşru olmayan şeylere karışmaz.

İhtar: Bu kuvve-i gadabiyenin füruatında da şu üç mertebenin yeri vardır.

Ve keza, kuvve-i akliyenin tefrit mertebesi, gabavettir ki, hiçbir şeyden haberi olmaz, ifrat mertebesi cerbezedir ki, hakkı bâtıl, bâtılı hak suretinde gösterecek kadar aldatıcı bir zekâya mâlik olur. Vasat mertebesi ise, hikmettir ki; hakkı hak bilir, imtisal eder; bâtılı bâtıl bilir, içtinab eder.

^[1]وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ اُوتِىَ خَيْرًا كَث۪يرًا

İhtar: Bu kuvvetin şu üç mertebeye inkısamı gibi füruatı da o üç mertebeyi hâvîdir. Meselâ, halk-ı ef’al meselesinde Cebir mezhebi ifrattır ki bütün bütün insanı mahrum eder; İ’tizal mezhebi de tefrittir ki tesiri insana verir. Ehl-i Sünnet mezhebi vasattır. Çünkü bu mezhep, beyne beynedir ki o fiillerin bidayetini irade-i cüz’iyeye, nihayetini irade-i külliyeye veriyor. Ve keza, itikadda da ta’tîl ifrattır, teşbih tefrittir, tevhid vasattır.

Hülâsa: Şu dokuz mertebenin altısı zulümdür, üçü adl ve adalettir. Sırat-ı müstakimden murad, şu üç mertebedir.

(İşârâtü’l-İ’câz, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul-2022, s. 39)